Təkamül nəzəriyyəsi adından da göründüyü kimi bir nəzəriyyədir və sübut olunmayıb
“Bu səhv fikri aradan qaldırmaq üçün hipotez, nəzəriyyə və qanun arasındakı fərqləri bilməliyik. …Qısa desək, hipotezlər həqiqətin inşasında, nəzəriyyələr isə izahında istifadə edilir. Təkamül bir qanundur. Təkamül nəzəriyyəsi təkamül həqiqətini açıqlayan elmi vasitədir. Eynilə canlıların hüceyrələrdən ibarət olması həqiqətini açıqlayan hüceyrə nəzəriyyəsi kimi”.
Məlum olduğu kimi, elmi tədqiqatda ilk addım fərziyyə (hipotez) irəli sürməkdir. Alim ilk öncə öyrənməyə hazırlaşdığı hadisəyə dair öz hipotezini irəli sürür. Sonra isə bu hipotez elmi məlumatlar əsasında yoxlanılır. Əgər keçirilmiş təcrübə və müşahidələr hipotezi təsdiqləsə, hipotez nəzəriyyəyə çevrilir. Hipotez təkzib edildikdə isə, onun yerinə yenisi irəli sürülür və beləliklə, məsələnin öyrənilmə prosesi davam edir. Canlı aləmin necə mövcud olması ilə bağlı təkamülçü alimlər də belə bir hipotez irəli sürürlər ki, materiya hər hansı şüurlu müdaxilə olmadan özünü təşkil etmək qabiliyyətinə malikdir. Sonra uzun illər boyu onlar bu hipotezi təsdiqləmək üçün öz tədqiqatlarını davam etmişlər. Ancaq materiya qeyd edilmiş xüsusiyyətə qadir deyil, buna görə də onların bütün cəhdləri uğursuz bitmişdir. Nəticədə, bu günə qədər təkamülə dəlil sayıla biləcək tək bir faktın tapılmaması təkamülü nəinki həqiqəti açıqlayan elmi vasitə, sadəcə elm dünyasının vaxt və vəsait itirməsinə səbəb olan fərziyyə hökmünə salır.
Yuxarıdakı “təkamül bir qanundur” ifadəsi isə, yazını qələmə alan şəxsin elmi qanunun nə olduğu haqda heç bir fikrinin olmamasından irəli gəlir. Çünki “qanun” deyilən şey istənilən vaxt müşahidə və təcrübəylə sabitliyini qoruyan faktdır – eynilə, cazibə qanunu kimi. Təkamül isə heç kəsin gözü qabağında baş verməyib və təkamülçülərin öz iddialarına görə, milyonlarla ili əhatə edən prosesdir. Ona görə də təkamülü “qanun” adlandırmaq ancaq cəhalət göstəricisidir.
Məqalədə təkamül nəzəriyyəsinin elmi həqiqət olan hüceyrə nəzəriyyəsi ilə yanaşı işlədilməsi elm adı altında kamuflyaj olmaq arzusundan başqa bir şey deyil. Hüceyrə nəzəriyyəsi elmi faktlarla dəstəkləndiyinə görə, öz təsdiqini tapmışdır. Təkamül isə, heç nəzəriyyə də deyil, hipotez olmaqdan o yana keçə bilməyib. Çünki təkamül xülyasını dəstəkləyən bircə dənə də elmi fakt yoxdur. Kinayəli vəziyyət budur ki, yazarın qeyd etdiyi hüceyrə nəzəriyyəsi özü elə təkamülü təkzib edən nəzəriyyədir. Hüceyrə nəzəriyyəsinin üç əsas müddəasından 3-cüsü belədir: Hüceyrələr özlərindən əvvəlki hüceyrələrdən törəyir. Bu müddəa bir hüceyrənin yaranması üçün mütləq özündən əvvəlki canlı hüceyrəyə ehtiyac olduğunu vurğulayır. Bu həqiqət hüceyrənin hissə-hissə yarandığını deyən tədrici təkamül prosesi ilə tam ziddiyyət içindədir.
